Mediji u Bosni i Hercegovini u svom izvještavanju o ratu u Ukrajini koriste različite formulacije kojima označavaju ruski napad. Na krajevima spektra nalaze se eufemizam “specijalna operacija” s jedne te termin “agresija” s druge strane.
Piše: Marija Ćosić Foto: Freepik
Rat koji je u Ukrajini počeo 24. februara 2022. godine napadom Rusije na više gradova u ovoj zemlji postao je glavna vijest u medijima u svijetu. Mediji u Bosni i Hercegovini ne odudaraju od ovog pravila, a nove informacije iz Ukrajine prenose se iz minuta u minut i više od mjesec od početka rata.
I dok se neki mediji odlučuju gotovo isključivo prenositi izvještaje koji dolaze od ruskih izvora, neki svoje izvještavanje nastoje bazirati ili na kredibilnim nezavisnim izvorima, ili makar jednako na izvorima obje strane u ratu. Ipak, jedna od najistaknutijih razlika u pisanju različitih medija u Bosni i Hercegovini uočljiva je iz načina na koji se rat u Ukrajini naziva u njihovim člancima.
Naime, zavisno od toga koju stranu “zastupaju”, mediji rat u Ukrajini nazivaju širokim spektrom različitih termina: od “specijalne vojne operacije Rusije” do “agresije na Ukrajinu”. Medijska nomenklatura u ovom slučaju varira zavisno od ideološke orijentacije medija, entiteta u kom djeluju te afilijacije prema politici koju provodi Rusija.
Karakterizacija rata u Ukrajini uglavnom je u člancima domaćih portala data kao usputna tvrdnja te ne predstavlja njihov primarni fokus. Ipak, ponavljanje istog termina u nizu članaka može biti veoma efikasno u građenju narativa kod čitateljki i čitatelja koje/i primarno prikupljaju informacije iz istih izvora.
Tvrdnja o tome da je Rusija u Ukrajini pokrenula “specijalnu vojnu operaciju” potekla je od samog predsjednika Ruske Federacije Vladimira Putina. Cilj ovakve “operacije” su navodno demilitarizacija i denacifikacija Ukrajine. Ovakav eufemizam za napad na suverenu, međunarodno priznatu zemlju ubrzo se prenio i na određeni dio medija koji podržava politiku Moskve. Među njima su u Bosni i Hercegovini primarno mediji iz Republike Srpske.
Tako je javni emiter iz ovog entiteta, Radio Televizija Republike Srpske, od početka rata u Ukrajini objavio niz članaka u kojima se navodi da je “Rusija pokrenula specijalnu vojnu operaciju” (1, 2, 3, 4, 5, 6). U nekim od članaka se ova tvrdnja navodi tek usputno, dok je u nekima izdvojena i u njihove naslove ili je bila centralna premisa emisija emitovanih na ovoj televiziji. Primjeri takvih slučajeva su članci “Putin donio odluku o specijalnoj vojnoj operaciji - cilj zaštita ljudi” i “DNEVNIK 2: Rusija pokrenula ‘specijalnu vojnu operaciju radi odbrane naroda u Donbasu’”.
Isto je i sa portalom Srpska info, koji je na Newsgradient platformi označen kao ideološki desno orijentisan. Rat u Ukrajini je u nizu članaka koje je ovaj medij objavio označen kao “specijalna vojna operacija” (1, 2, 3, 4). Pored javnog emitera RTRS, isti termin za rat u Ukrajini koristi se i u člancima novinske agencije Republike Srpske, Srne (1, 2, 3, 4).
Portal Glas Srpske sve svoje članke u kojima uživo ažurira nove informacije vezane za rat u Ukrajini naslovljava prema istom principu: u naslovu se ističe da je riječ o “vojnoj operaciji”. Tako su, recimo, neki od članaka naslovljeni: “UŽIVO: Vojna operacija u Ukrajini, dan osmi: Noćne borbe u Energodaru, ruski vojnici na putu za nuklearku u Zaporožju” i “UŽIVO Vojna operacija u Ukrajini, dan 20: Sutra nastavak pregovora Moskve i Kijeva, Berdjansk pod kontrolom ruskih trupa”.
Među, prema Newsgradient gradaciji, desno orijentisanim medijima u kojima se rat u Ukrajini označava kao “specijalna operacija” jesu i Nezavisne novine. Na ovom portalu se takođe može naći više članaka u kojima se koristi ovaj eufemizam (1, 2, 3), a članak objavljen povodom mjesec dana ratnih dejstava naslovljen je “Mjesec dana ruske vojne operacije u Ukrajini: S kim su sve razgovarali Putin i Zelenski”.
Kada je riječ o medijima koji su označeni kao neutralni, na portalu Klix izdvojen je “tag” nazvan “Rat u Ukrajini” te se u člancima ovog portala uglavnom koristi upravo termin “rat”, ali se u nekima ruski napad označava i kao “invazija”. Neki od naslova na portalu Klix glase: “Kako će se okončati rat u Ukrajini: Ovo je pet mogućih scenarija”, “Rat u Ukrajini bi mogao dovesti svijet na ivicu gladi”, “Šteta na infrastrukturi Ukrajine zbog ruske invazije procjenjuje se na više od 57 milijardi eura” i “NATO sprema novi plan nakon ruske invazije na Ukrajinu”.
Isti je slučaj i sa portalom Tip, takođe svrstanim u neutralne medije. Ovaj portal naizmjenično koristi termine “rat” i “invazija” (1,2, 3, 4). Ovi termini koriste se i među medijima svrstanim na lijevoj strani ideološkog spektra, poput portala Al Jazeera Balkans (1, 2, 3, 4) i Fokus (1, 2, 3, 4).
Na drugom kraju spektra nalaze se oni mediji koji za rat u Ukrajini koriste izraz “agresija”. Mediji u kojima se mogu sresti takve oznake uglavnom dolaze iz Federacije Bosne i Hercegovine. Time je jasna razlika u karakterizaciji rata u Ukrajini među entitetima u BiH. Tako je na nizu medija, bez obzira na ideološku orijentaciju, ruski napad okarakterisan kao agresija. Primjeri ovakvih članaka mogu se pronaći na portalima Dnevni avaz, SAFF, Oslobođenje, Hayat, Radio Sarajevo, Faktor i Žurnal.
Rusija je napadom na Ukrajinu prekršila član 2. stav (4) Povelje UN-a, koji zahtijeva od država članica UN-a da se suzdrže od “upotrebe sile protiv teritorijalnog integriteta ili političke neovisnosti bilo koje države”, navodi nezavisna organizacija Savjet za spoljne odnose.
Ozbiljnost i razmjera ruskog napada na Ukrajinu se u značajnoj mjeri relativizuju upravo građenjem narativa o “specijalnoj vojnoj operaciji” koja navodno ima za cilj da denacifikuje Ukrajinu i zaštiti njeno stanovništvo. Riječ je, kako je istaknuto, o invaziji na nezavisnu državu, a ne o “vojnoj akciji” ili “operaciji” ruske vojske.
(Newsgradient.org)
O autorki: Marija Ćosić je članica Udruženja građana i građanki “Zašto ne” i istraživačica na fact-checking platformi Raskrinkavanje. Magistrirala je novinarstvo na Fakultetu političkih nauka Univerziteta u Sarajevu.